Historian zehar, mikroorganismoak pertsona, animalia eta landareei gaixotasun larriak ezartzen dizkieten agente moduan ezagutu izan dira. Guztiok gogoratzen dugu duela gutxi izan genuen COVID-19aren pandemia, SARS-CoV-2-ak eragina, mundu osoan milioika heriotza eragin zituen gizakiarentzako birus patogeno berria. Hala ere, mikroorganismo gehienak ez dira kaltegarriak gizakiarentzat; aitzitik, funtsezkoak dira ekosistemetan oreka mantentzeko.

Orain dela 4000 milioi urte, gure planetan bizi ziren lehen izaki bizidunak mikroorganismoak ziren, eta Lurra gaur egun ezagutzen dugunaren zeharo desberdina zen. Lurrean bizi izan zen lehen mikroorganismoa LUCA izenaz ezagutzen da, eta ingeleseko Last Universal Common Ancestor sigletatik dator bere izena. Fotosintesia egiteko gai ziren lehen organismoak sortu zirenean (zianobakterioak), oxigeno-kantitate handiak sortu ziren. Horren ondorioz, Lurraren atmosfera primitiboa erabat aldatu zen, lehenago ia ez baitzuen oxigeno librerik. «Oxigenazio Handia» esaten zaio fenomeno horri, eta aldaketa handia suposatu zuen planeta mailan, baina hori beste kontu bat da.

MIKROORGANISMOEN APARTEKO EGOKITZAPEN-GAITASUNA

Izaki bizidun ñimiño horiek Marianetako itsas hobia bezalako ingurune izugarrietan bizitzeko gai dira, munduko ozeanoetan ezagutzen den lekurik sakonenean, ia 11 000 metroko sakoneran eta itsas mailan aurki dezakeguna baino 1000 aldiz presio handiagoarekin. Hipertermofilo izeneko mikroorganismoak iturri bolkanikoko uretan ere aurki ditzakegu, irakite-puntutik gertu dauden tenperaturetan; baita kasko polarretan ere, -20 °C-ko tenperaturetan, izozte puntuaren azpitik. Gogorrak dira gero!

Hazteko baldintza egokiak baditu, bakterio bat milaka milioi bat aldiz biderka daiteke bakarrik 24 ordutan. Norbanako batetik, milaka milioi norbanako sor daitezke hurrengo egunerako. Beste alde batetik, mikroorganismoek, beraien dibertsitate metabolikoa dela eta, egokitzapen-gaitasun izugarria dute, eta horri esker, mantenugai ugari aprobetxa ditzakete bizirik irauteko. Duela urte batzuk, pentsaezina zen mikroorganismo batek plastikoak karbono eta energia bezala erabili ahal izango zituztela imajinatzea. Hala ere, gaitasun hori duten gero eta espezie gehiago aurkitzen ari dira, eta horrek aukera ematen du etorkizunean plastikorik gabeko ingurumen bat lortzeko, non mikroorganismoek funtsezko rola izango duten.

ALIATU EZAGUNAK GURE EGUNEROKO BIZITZAN

Gizarteak harreman estu eta luzea ezarri du izaki ñimiño horiekin aspaldiko garaietatik, eguneroko zereginetan bere aliatu bihurtuz. Ogiaren, garagardoaren, ardoaren, jogurtaren, gaztaren eta bestelako elikagaien egokitzapenerako hartziduran funtsezko papera jokatu dute. Egiptoko zibilizazioak duela milaka urte jada erabiltzen zuen legamia ogia eta garagardoa hartzitzeko.

Mendeetan zehar, nekazaritzan mikrobio batzuk (nitrogenoa finkatzen duten horiek, adibidez) ezinbestekoak izan dira lurraren emankortasuna hobetzeko eta laboreen errendimendua handitzeko. Hondakin organikoen deskonposizioan ere funtsezko zeregina izan dute, eta horrek ingurune naturaletan dauden mantenugaiak birziklatzea ahalbidetu du. Ingurumeneko ia edozein lurzoruk edo urak, bakterioz, onddoz, algaz eta birusez betetako ekosistema mikroskopikoa du, eta Amazonas oihanean bizi diren organismo nagusien ekosistema bezain konplexua da.

GAIKER-EK INGURUNE JASANGARRI BAT LORTZEKO BIOERREMEDIATZE-ESTRATEGIETAN DUEN PARTE-HARTZEA

Orain, gizateriak zapaldutako ingurumena berreskuratzen lagunduko diguten aliatuak dira. Mikroorganismoak gai dira industria-jarduerak ingurune naturalera isuritako material kutsatzaileak deskonposatzeko, kaltetutako ekosistema horiek berreskuratzen lagunduz. Hori bereziki erabilgarria da petrolio, produktu kimiko-toxikoak edo metal astunen isurketak deskutsatzeko, lurzoruan, uretan edo airean dauden kutsatzaile horiek jateko gai diren bakterio, onddo eta bestelako mikroorganismoak erabiliz.

Bioteknologiaren esparruan, bioerremediazioa da ekosistema kutsatuak garbitzeko mikroorganismoen erabileran parte hartzen duten mekanismoak aztertzen dituen diziplina zientifikoa. Bioerremediazio horri esker, industria-jarduerek kaltetutako espazioak berreskura daitezke, ingurumena kaltetzen duten esku-hartze garestien beharrik gabe.

GAIKER teknologia-zentroan, urte asko daramatzagu bioerremediazio mikrobiologikoan oinarritzen diren teknologiak ikertzen, ingurumenaren kutsadura-arazoei aurre egiteko alternatiba eraginkorrak garatzea ahalbidetzen dutenak. Gainera, beste zentro, erakunde eta enpresa batzuekin batera ikerketa-proiektuetan parte hartu dugu soluzio berritzaileak lortzeko mikroorganismoen aparteko gaitasunak aprobetxatuz, besteak beste.

Kutsatutako lekuetan dauden mikroorganismoek modu naturalean jarduten dute, gizakiaren esku-hartzerik gabe, eta kutsatzaile horiek energia- eta karbono-iturri gisa erabiltzen dituzte. Hala, ugaldu egiten dira, eta konposatu toxiko horiek ezabatzen dituzte. GAIKERen lana, besteak beste, arazo eta kokapen bakoitzerako bioerremediazio mikrobiologikorako estrategiarik onena zehaztea da. Modu errazagoan esanda, kutsatzaileak desagerrarazteko ikuspegi teknikoa hautatzean datza, eragindako guneetako mikrobio-populazioaren jarduera erabiliz, mikroorganismoak garbitzen dituen populazio hori sustatzeko, beharrezko baldintzak eta mantenugaiak emanez, beren lana modu eraginkorragoan eta azkarrago egin dezaten.

Nahitaezkoa da mikroorganismoek –gure aliatu zaharrek– jokatzen duten papera ezagutaraztea ingurumen jasangarria eraikitzeko orduan.